Cila e majtë na përfaqëson kur rreziku është i përbashkët?
Debati rreth ligjit për barazinë gjinore ishte një mundësi e jashtëzakonshme për të kuptuar dinamikën që shfaq disa kundërshti themelore brenda së majtës në Shqipëri. Kur them e majta, e përjashtoj këtu në mënyrë kategorike Partinë Socialiste, si një parti thelbësisht totalitare në organizim, të korruptuar në praktikë e neoliberale në diskurs publik.
Hapësirë e majtë për mua në Shqipëri është një kompleks oazesh – tani më të zgjeruara – me nuanca të ndryshme që zhvillon një debat pothuajse ekzistencial po asnjëherë ama me forcë të plotë në publik (më poshtë pak më shumë për këtë debat).
Ligji për barazinë gjinore përmban disa koncepte të rëndësishme teorike, mes tyre idenë e gjinisë si konstrukt social dhe, tek pjesa e lidhur me parimet e mosdiskriminimit, edhe konceptin e ndërthurrshmërisë (intersectionality), i përkthyer në shqip si përkatësi e shumëfishtë.
Unë do të përdor fjalën “ndërthurshmëri”. Me atë kuptoj që ndërthurshmëri të caktuara në jetën tonë, për shembull ndërthurja e gjinisë me statusin social, apo ndërthurja e orientimit seksual me përkatësinë familjare, etj. prodhojnë, në varësi edhe të kontekstit historik dhe gjeografik, situata unikë që sjellin ose privilegj ose diskriminim.
Çfarë është ndërthurshmëria
Termi është propozuar nga Kimberle Crenshaw që në vitin 1989 – megjithëse unë gjatë studimeve të mia e kam hasur që në vitet ’70 mes grupimeve feministe dhe queer me ngjyrë në SHBA.
Autorja e propozoi si një term ligjor në një çështje që përfshinte punëtoret gra me ngjyrë në fabrika. Diskriminimi që ato përjetonin nuk ishte vetëm për shkak të racës (fabrika, p.sh., kundërargumentonte se plot burra me ngjyrë nuk ankoheshin për diskriminim), por edhe për shkak të gjinisë. Pikprerja mes gjinisë dhe racës në rastin e tyre ishte një udhëkryq unik që prodhonte diskriminimin. Krijimi i termit shërbeu si një mjet ligjor për të adresuar problemin, sipas parimit postmodernist që përmes gjuhës prodhojmë realitete.
Që atëherë ndërthurshmëria është shndërruar në një metodë analitike, përmes së cilës ne kuptojmë se shtypjet e ndryshme si racizmi, seksizmi, homofobia, klasizmi, etj. – funksionojnë jo veçmas, por të ndërlidhura me njëra-tjetrën. Studiues të ndryshëm e kanë konceptualizuar atë ndryshe; për shembull Patricia Hill Collins flet për sisteme të ndërthurrura shtypjeje që krijojnë atë që ajo e quan “matrica e dominimit”.
Pra, ideja kryesore është se format e shtypjes nuk ndodhin të veçuara; ato ndërthuren dhe ndikojnë njëra-tjetrën.
Kjo qasje teorike por edhe praktike ka edhe një natyrë historike, sepse ajo nuk ka ardhur kështu në zbrazëti. Debati për të, sidomos brenda qarqeve feministe, ndodhi në një moment kur sidomos feministet me ngjyrë e kishin të pamundur të përcaktonin se cila kategori fikse e identitetit të tyre kishte peshë më të madhe: gjinia apo raca. Angela Harris e përkufizonte esencializmin si “ideja sipas të cilës përvoja e grave është unike, e vetme dhe ‘thelbësore’, dhe mund të përshkruhet e shkëputur nga raca, klasa, orientimi seksual dhe realitete të tjera të përvojës.”
Ndërthurshmëria nga ana tjetër, sidomos me natyrën fluide të vet, ishte një alternativë ndaj këtij esencializimi të njerëzve rreth vetëm një kategorie primare.
Ndërthurshmëria u shndërrua në një pikë kthese në mënyrën se si shiheshin sfidat shoqërore: jo më si çështje të izoluara, dhe as të lidhura vetëm me kategori të vetme thelbësore si gjinia, raca, seksualiteti apo klasa, siç do të pretendonte mendimi esencialist.
Si e shikojnë të majtët marksistë ndërthurshmërine
Mirëpo nga këndvështrimi i së majtës marksiste, ndërthurshmëria shihet si një devijim nga parimi i tyre themelor: që format e shtypjes burojnë nga kapitalizmi dhe marrëdhëniet kontradiktore klasore. Sipas tyre, qasja ndërsektoriale fokusohet shumë më tepër se ç’duhet te përvojat vetjake, kultura, identitetet dhe gjuha – dhe kështu e shkëput analizën nga kushtet materiale dhe ekonomike që, nga pikëpamja marksiste, janë ato që prodhojnë vetë shtypjen.
Për më tepër, marksistët argumentojnë se ndërthurshmëria është produkt kulturor i një shtrese të mesme akademike që, paralelisht me ngritjen e neoliberalizmit në vitet ’70 e ’80, filloi t’i jepte më shumë peshë “the lived experience” dhe autoritetit moral që i jep individit përvoja subjektive (psh, unë dhe jo analiza që ti si i majtë bën, e di më mirë jetën time se e jetoj atë), duke e zhvendosur vëmendjen nga analiza e pushtetit ekonomik dhe raportet e prodhimit.
Nga këndvështrimi i marksistëve bashkëkohorë, ndërthurshmëria dhe “the lived experience” janë pjesë e një logjike më të gjerë të politikave identitare. Sipas tyre, politikat identitare e kombinojnë esencializmin e identitetit me një fokus të tepruar tek përvoja vetjake: të qenit pjesë e një identiteti të caktuar i jep individit një lloj monopoli mbi të vërtetën e (vet) atij identiteti dhe mbi shtypjen.
Me pak fjalë kjo pjesë e së majtës e kritikon idenë se “përvoja e jetuar” paraqitet si çelësi i autenticitetit dhe kuptimit shoqëror, duke zëvendësuar analizën strukturore me botëkuptim individual. Sipas tyre, natyra strukturore e shtypjes dhe nëpërkëmbjes së njerëzve nuk mund të kuptohet dot vetëm nga perspektiva e përvojës individuale.
Kështu, ndërthurshmëria shihet me dyshim nga këta të majtë, shihet për më tepër si pjesë e mendimit postmodern, ku realiteti lexohet përmes diskursit, interpretimit subjektiv ndërsa kapitalizmi – që për marksistët mbetet burimi kryesor i çdo shtypjeje – del në plan të dytë.
Të kuptuarit e këtyre dallimeve ka rëndësi sepse mes gjithë oazeve të së majtës në Shqipëri, Lëvizja Bashkë është ajo që përfaqësohet realisht në Kuvend – pra e vetmja që ka mundësi të prodhojë debat, të artikulojë qëndrime, dhe të përfaqësojë të gjitha ngjyrat e atyre që i dhanë votën për t’i pasur pikërisht atje.
Mirëpo ata që i dhanë votën, janë të ndryshëm dhe përbëjnë një bazë heterogjene që kërkon të përfaqësohet pa diskriminim.
Këto ditë më ka inkurajuar mënyra se si disa individë brenda Lëvizjes Bashkë kanë ngritur zërin kundër një paniku kolektiv të prodhuar dhe të instrumentalizuar nga faktorë të ekstremit të djathtë – faktorë që janë ose produkt i drejtpërdrejtë i Sali Berishës që vazhdon të jetë një person non grata edhe për administratën aktuale dhe një pjese të PD-së, ose një grupim në dukje fetaro-kulturor që e përdor PD-në dhe Saliun si mjet për të organizuar një fushatë sistematike kryqëzimi kundër çdo individi LGBT dhe kundër vetë lëvizjes për të drejtat e tyre, duke marrë kështu përmes kesaj beteje një pushtet politik që asnjë fe nuk e ka patur në Shqipëri.
Dhe më ka bërë përshtypje (edhe pse e kuptoj pse ndodh) që argumenti kryesor i partisë së vetme të majtë në Shqipëri ka qenë: “familjen shqiptare e kërcënojnë plot rreziqe – të gjitha ekonomike dhe strukturore – dhe asnjë prej tyre nuk vjen nga LGBT.”
Në këtë analizë ka një pikëtakim të qartë me komunitetin queer/LGBT në Shqipëri, që e mendon njësoj.
Por ky mur rezistence është shumë i ulët nëse nuk shoqërohet edhe me një mbështetje të hapur, të qartë dhe të paekuivokë për vetë komunitetin LGBT – pjesëtarët e të cilit, pavarësisht pasurisë, gjeografisë, prejardhjes familjare apo bindjeve politike, sot gjenden të gjithë në shënjestrën e së njëjtës pushkë, jo për shkak të klasës apo shtypjes a privilegjit të tyre (të paktën jo vetëm), por tani në këtë çast për shkak të identitetit të tyre.
Unë nuk po them se identiteti LGBT mund të përshkruajë dhe analizojë i vetëm pabarazitë shoqërore në Shqipëri.
Po them këtë: në këtë moment, partia e vetme e majtë në Shqipëri – e ardhur edhe përmes votave dhe falë punës dhe sakrificës së anëtarëve të saj LGBT që shpesh nuk munden të thonë hapur kë duan as brenda Lëvizjes Bashkë ku militojnë – ka një detyrim moral, politik dhe historik po të doni: mbështetjen publike ta ofrojë të qartë, të prerë. Kjo mbështetje nuk vjen duke thënë vetëm se rreziqet ndaj familjes janë ekonomike. Vjen edhe duke dalë hapur në mbrojtje të komunitetit LGBT.
Fakti që deputeti i vetëm i majtë në Kuvend jo vetëm që nuk votoi por as nuk mori pjesë në debatin per ligjin për barazinë gjinore ishte një hap i parë i pasigurt drejt një krijimit të një rreziku real: minimit të solidaritetit mes votuesve që është themeli i çdo përpjekjeje për organizim dhe drejtësi kolektive.
Por solidariteti nuk është vetëm teori. Do të thotë edhe këtë: ditën kur të gjithë më sulmojnë për atë që jam – jo për atë që mendoj – ti që pretendon të më kesh në krahë në betejat e së ardhmes, duhet të jesh krah meje sot, në betejën time për jetë dhe dinjitet.
Në këtë kontekst, qoftë ndërthurshmëria, qoftë analiza klasore, na kujton një të vërtetë të thjeshtë: format e shtypjes nuk na godasin të ndarë dhe as bazuar në vijat apo nuancat teorike që ne adoptojmë për të kuptuar botën. Forcat që po ushqejnë dhe instrumentalizojnë panikun e këtyre ditëve nuk bëjnë dallime mes nesh, për ta jemi të gjithë pjesë e së njëjtës shënjestër.
Pikërisht për këtë arsye, reagimi i së majtës duhet të jetë i qartë dhe i unifikuar. Për shembull, a mendon Lëvizja Bashkë që është e padrejtë të linçohen aktivistët LGBT në Shqipëri, apo mendon se përfshirja në atë debat nuk prodhon vota?
Nëse ky qëndrim mungon, atëherë mbetet ose pasiguri për të folur hapur, ose mungesë vullneti për t’u adresuar ndershëm me ata që të kanë dhënë besimin e tyre.
Dhe kjo është arsyeja pse sot kërkohet qartësi: jo për të imponuar një linjë mendimi, por për të treguar se solidariteti funksionon sidomos kur padrejtësia prek njërin prej nesh më shumë se tjetrin.
